Το άρθρο ‘Ανεµοι’ του τεύχους 134 αναφέρθηκε κυρίως στην προέλευση των ονοµάτων των ανέµων και τη µυθολογία γύρω απ’ αυτούς. Χρήσιµο, νοµίζω θα είναι, να συµπληρώσω µερικά ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες για τη συµβολή των αρχαίων Ελλήνων στην ανάπτυξη της µετεωρολογίας και, εξ’ αυτής, της ναυτιλίας.
Τα θαλάσια ταξίδια, αναπόσπαστο κοµµάτι της ιστορίας µας, στηρίχθηκαν και βασίστηκαν σε στοιχεία που αφορούσαν αφ’ ενός µεν στους ανέµους, κύριο µέσο πρόωσης των πλοίων µέχρι πρόσφατα και αφ’ ετέρου δε, σε αστρονοµικά στοιχεία, απαραίτητα για τη ναυτιλία.
Ο Εύδοξος ο Κνίδιος (407 π.Χ. – 335 π.Χ.), φίλος και συνεργάτης του Πλάτωνα, στήριξε µε τις αστρονοµικές του παρατηρήσεις το κοµµάτι της ναυτιλίας που συµπλήρωσε ο Τιµοσθένης ο Ρόδιος (3ος αιώνας π.Χ.) µε τη “Μετεωρολογία” του.
Ο Τιµοσθένης ο Ρόδιος (3ος π.Χ. αιώνας), θαλασσοπόρος, γεωγράφος και σπουδαίος χαρτογράφος, παρακολουθώντας και καταγράφοντας κατά τα ταξίδια του τους διάφορους ανέµους, πρόσθεσε δύο νέους, στο µέχρι τότε δεκάβαθµο ανεµολόγιο που είχε εισαγάγει ο Αριστοτέλης.
Συγκεκριµένα προσέθεσε τους Ν-ΝΑ (Φοίνιξ) και Ν-ΝΔ (Λευκονότος).
Στον αρχαίο κόσµο ο Τιµοσθένης αποτελούσε αυθεντία σε θέµατα ανέµων και της κυκλικής κίνησης τους.
Τα στοιχεία και τις παρατηρήσεις των δύο λαµπρών αυτών προγόνων µας χρησιµοποίησε ο Ίππαλος (τέλη 2ου – αρχές 1ου αι. π.Χ.) ο επονοµαζόµενος Κυβερνήτης.
Ο Ίππαλος υπήρξε θαλασσοπόρος, γεωγράφος, χαρτογράφος και µετεωρολόγος.
Ταξίδεψε στην Αίγυπτο, την Ερυθρά θάλασσα, και την Αραβία.
Οι εκτεταµένες γεωγραφικές και µετεωρολογικές παρατηρήσεις και οι καταγραφές τους στον Ινδικό ωκεανό, τον οδήγησαν στην κατανόηση των Μουσώνων, των περιοδικών ανέµων του Ινδικού, οι οποίοι πνέουν τον µισό χρόνο από ΝΔ προς ΒΑ και τον άλλο µισό από ΒΑ προς ΝΔ.
Αποτέλεσµα αυτών των παρατηρήσεων υπήρξε ο πρώτος ωκεάνειος πλούς από τον ίδιο, από την Αραβία στις Ινδίες, καθιερώνοντας ένα νέο, γρήγορο και ασφαλή εµπορικό δρόµο.
Προς τιµήν του ο Κλαύδιος ο Πτολεµαίος (2ος µ.Χ. αιώνας), ονόµασε τους Μουσώνες “Ιππαλίους ανέµους”.
Το ανήσυχο αυτό πνεύµα, δεν έµεινε όµως εκεί.
Σήµερα είναι γνωστό στο ευρύ κοινό και κυρίως σ’ όσους ασχολούνται µε τη θάλασσα, οτι το Ανταρκτικό πολικό ρεύµα είναι υπεύθυνο για πολλά µετεωρολογικά φαινόµενα, ένα από τα οποία αφορά σε σταθερούς, πολύ ισχυρούς δυτικούς ανέµους, που πνέουν αδιάκοπα σε νότιο πλάτος µεταξύ 400 και 500, σε όλο το Νότιο ηµισφαίριο.
Οι άνεµοι αυτοί, οι Roaring Forties, ήταν η κινητήρια δύναµη των Clippers, την εποχή του εµπορίου των ιστιοφόρων, στα ταξίδια τους από την Ευρώπη προς την Ωκεανία (Αυστραλία – Νέα Ζηλανδία) και την επιστροφή τους.
Σήµερα, είναι η κινητήρια δύναµη των ιστιοπλόων που κάνουν τον γύρο του κόσµου, συναδέλφων δηλαδή!
Ο ‘δικός’ µας Ίππαλος, ήδη από τον 1ο π.Χ αιώνα, είχε καταγράψει κατόπιν παρατηρήσεων (!) τους Βρυχωµένους Ανέµους, που αναφέραµε παραπάνω και τους οποίους µετέφρασαν οι Εγγλέζοι σε Roaring Forties (σχετικά ακριβής η µετάφραση, πάντως).
Για να πάρετε µια ιδέα του πού µπορεί να ταξίδεψε ο ‘Κυβερνήτης’, αναλογισθείτε οτι το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας έχει νότιο πλάτος 35ο και το νότιο άκρο της Τασµανίας 43ο.
Να σηµειωθεί, πάντως, οτι ο πρώτος καταγεγραµµένος Έλληνας ωκεανοπόρος υπήρξε ο ο Πυθεύς ο Μασσαλιώτης (4ος π.Χ. αιώνας) που διέπλευσε τη Μεσόγειο, βγήκε από τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβλαρτάρ) και έφθασε στον Αρκτικό κύκλο στον Βόρειο Ατλαντικό και στη (µυθική) Θούλη, στηριζόµενος (εκτός από το θάρρος του) στις παρατηρήσεις του Ευδόξου.
Είναι δύσκολο να χωρέσει το µυαλό το πού ταξίδεψαν οι πρόγονοί µας και κυρίως µε τι µέσα, εκείνους τους καιρούς και τη συµβολή των εµπειριών και των παρατηρήσεών τους στην ανάπτυξη της ναυτιλίας και του πολιτισµού γενικώτερα.
Και, θα µου επιτρέψετε το σχόλιο, ΔΕΝ είναι εθνικισµός η γνώση της Ιστορίας ούτε η περηφάνια για τα επιτεύγµατα των προγόνων σου.
Επίσης είναι τουλάχιστον άδικο να γνωρίζοµε τον Bartolomeu Dias και τον Sir Francis Drake και ν’ αγνοούµε τον Ίππαλο και τον Πυθέα.
Πριν κλείσω το κείµενό µου, θα πρέπει ν’ αναφέρω τον θεωρητικό της µετεωρολογίας, τον Ποσειδώνιο τον Ρόδιο (135 π.Χ – 51 π.Χ.), φιλόσοφο, ιστορικό, πολιτικό, αστρονόµο και γεωγράφο.
Ο Ποσειδώνιος ανέπτυξε και υποστήριξε θεωρίες για τη δηµιουργία των νεφών, της οµίχλης, του ανέµου, της βροχής, της πάχνης, του χαλαζιού, της αστραπής και του ουράνιου τόξου.
Πηγές:
1. Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου 2. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια – Πυρσός 3. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό – Εκδοτική Αθηνών
