Την αυγή ένας ασθενικός βοριάς φυσά στη Μυτιλήνη. Το φως έρχεται να ζωντανέψει χρώµατα και αποχρώσεις στο νερό, στον ουρανό, στα πλεούµενα, στα κτίρια, στα δένδρα, στα αυτοκίνητα που αρχίζουν να κυκλοφορούν, στα ρούχα των ανθρώπων… Ένας περίπατος στην προκυµαία και τον δηµοτικό κήπο κι αποχαιρετούµε τη Μυτιλήνη.
Κατά τις 10 π.µ. σαλπάρουµε για Χίο.
Το βοριαδάκι εξακολουθεί να είναι άτονο, αλλά το έχουµε πρύµα κι εξ’ άλλου η απόσταση για τη Χίο είναι σχετικά µικρή.
Μόλις έχουµε ανοιχτεί ανοίγεται από τον προλιµένα κι ένα λευκό ποστάλι, που µας προσπερνά ήρεµο και µεγαλόπρεπο. Παραπλέουµε την ανατολική ακτή, προς τον κάβο της Αγρελιάς, που οι αρχαίοι ονόµαζαν Μαλέα Άκρα. Ήρεµη θάλασσα, άνεµος ελαφρός. Με µεγάλη τζένοα µετά βίας, κάποιες στιγµές, ξεπερνούµε τους 3,5 κόµβους. Κανένα πρόβληµα, ώρα να δοκιµάσουµε τα κρύα – κρύα λεσβιακά σύκα που έχουµε προµηθευτεί.
Μετά την Αγρελιά πορεία 220ο για το στενό Αγνούσας – Χίου. Αριστερά µας ο κόλπος του Τσανταρλή και δεξιά µας ανοιχτό, καταγάλανο το Αιγαίο.
Ξαφνικά, µέσα στο ήρεµο θαλασσινό νερό κάποιες σκιές κινούνται. Ένα κοπάδι δελφίνια µας τριγυρίζουν κι αρχίζουν έναν ιδιόµορφο χορό: άλλα περνούν µε γεωµετρικές καµπύλες κάτω από το σκάφος, για να βρεθούν εναλλάξ από τη µια και την άλλη πλευρά, άλλα εκτοξεύονται έξω από το νερό, άλλα προχωρούν µπροστά απ’ την πλώρη. Μια όµορφη παράσταση όλο ζωντάνια. Δεν µπορείς παρά να πεισθείς ότι τα πλάσµατα αυτά είναι χαρούµενα και ευτυχισµένα, γιατί αγαπούν τη ζωή και όχι µόνο θέλουν να εκδηλώσουν τη χαρά τους παίζοντας, αλλά να µοιραστούν αυτή τη χαρά µαζί µας. Για
αυτά τα πλάσµατα δεν µπορείς παρά να νοιώθεις αγάπη.
Τα δελφίνια αποτέλεσαν ανέκαθεν για τον άνθρωπο ιδιαιτέρως αγαπητά όντα. Οι αρχαίοι Έλληνες τα θεωρούσαν σύµβολα του Ποσειδώνα αλλά και του Απόλλωνα – Ήλιου. Τα απεικόνιζαν σε αγγεία και νοµίσµατα, τα παρουσίαζαν γλυπτά στις διακοσµήσεις δηµοσίων χώρων και σταδίων, τα ανέφεραν σε ποιήµατα, όπως ο Πίνδαρος και ο Στησίχορος, τα έκαναν µέρος χαριτωµένων µύθων. Αναφέραµε τον µύθο της σωτηρίας από τα δελφίνια του κιθαρωδού Αρίωνα. Ένας άλλος µύθος έλεγε ότι, όταν ο υιός του Οδυσσέα Τηλέµαχος ήταν µικρό παιδί, έπεσε κατά λάθος στη θάλασσα και τον γλύτωσαν τα δελφίνια. Από τότε ο Οδυσσέας είχε σύµβολο στην ασπίδα του και στα πλοία του το δελφίνι. Ο Παυσανίας (Παυσ. Χ, 13, 10) αναφέρεται στη σωτηρία του Φαλάνθου, Σπαρτιάτη οικιστή του Τάραντα, από δελφίνια µετά ναυάγιό του. Πάνω στο διάζωµα του µνηµείου του Λυσικράτη, στην Αθήνα, υπάρχει η γλυπτή απεικόνιση του µύθου που θέλει τον θεό Διόνυσο να µεταµορφώνει τον καπετάνιο του πλοίου του σε λιοντάρι και τους τροµοκρατηµένους απ’ το λιοντάρι Τυρρηνούς πειρατές, που έπεφταν στη θάλασσα, σε δελφίνια.
Ο φίλος του Μάρκου Αυρηλίου Αντωνίνου Έλληνας ποιητής Οππιανός, στα ‘αλιευτικά’ του ποιήµατα ασχολείται ιδιαίτερα µε τα δελφίνια, τονίζοντας ότι αγαπούν τη µουσική.
Μ’ αυτές τις σκέψεις µού ‘ρχεται να κάνω ένα πείραµα. Παίρνω τις φυσαρµόνικές µου και παίζω διάφορους σκοπούς. Δεν διαθέτω βέβαια τη κιθάρα του Ωρίωνα! Και δεν ξέρω αν είναι της φαντασίας µου αλλά έχω την εντύπωση ότι τα δελφινάκια πηδούν κάπως ψηλότερα τώρα, σαν να προσπαθούν να δούν τι βγάζει αυτούς τους ήχους. Οπωσδήποτε η φτωχή µου µουσική δεν θάταν και πολύ του γούστου τους γιατί κάποια στιγµή χάθηκαν, τραβηγµένα από άλλα ενδιαφέροντα στον υγρό τους κόσµο.
Ο άνεµος πάντα ήπιος και κουτσοπροχωρούµε. Μακρυά µπροστά µας διακρίνεται το ακρωτήρι Καρά – Μπουρνού, το βόρειο άκρο της χερσονήσου του Τσεσµέ, της αρχαίας Ερυθραίας. Τσεσµέ (Βρύση) ονόµασαν οι Τούρκοι, κατά ακριβή µετάφραση, την αρχαία πόλη Κρήνη. Η Ερυθραία, εκτός απ’ την πόλη των Ερυθρών (που µάλλον από αυτή πήρε και το όνοµα) περιελάµβανε µερικές απ’ τις πιο αξιόλογες ιωνικές πόλεις (που αποτελούσαν, οι 12 κυριότερες, το “Πανιόνιον”). Εκεί που τελειώνει ο κόλπος του Τσανταρλή πρέπει να βρισκόταν η αρχαία Φώκαια. Φαντάζοµαι, µ’ έναν τέτοιο ήρεµο καιρό, τις πεντηκοντόρους της Φώκαιας να ξεχύνονται στη θάλασσα για να πάνε στις τόσες αποικίες της, απ’ τη Λάµψακο στον Ελλήσποντο ως τη Μασσαλία και τη Νίκαια στη δυτική Μεσόγειο. Σαν να βλέπω τα κουπιά να βυθίζονται ρυθµικά στο νερό κι ύστερα να γυαλίζουν στον ήλιο…
Το βλέµµα µου απλώνεται και νοτιότερα, προς τον κόλπο της Σµύρνης. Στο βάθος του βρίσκεται η πόλη της Σµύρνης, ο «οφθαλµός της Ασίας», που την αξία της είχε συλλάβει µε µια µατιά ο Μέγας Αλέξανδρος και όρισε να τη χτίσουν καινούρια και λαµπρή. Οι επίγονοί του ακολούθησαν την εντολή του. Η πόλη µέσα απ’ τις περιπέτειες που φέρνει η ιστορία, δεν έπαψε να ακµάζει µέχρι και στις αρχές του 20ου αιώνα, τότε που ήταν µια θαυµαστή κοσµοπολίτισσα. Ώσπου τον Αύγουστο του 1922 ο πόλεµος και τα µίση την έκαψαν. Βέβαια η Σµύρνη, µε την περίοπτη θέση, ξανάγινε σιγά – σιγά µια δυναµική πόλη. Κοσµοπολίτισσα όµως δεν είναι πιά…
Στην περιοχή της Σµύρνης, κοντά στα γνωστά Βουρλά, πατρίδα του νοµπελίστα µας ποιητή Σεφέρη, βρισκόταν στα αρχαία χρόνια και η πόλη των Κλαζοµενών, πατρίδα του φιλοσόφου Αναξαγόρα. Ο Αναξαγόρας, που γεννήθηκε γύρω στο 500 π.Χ., έζησε και στην Αθήνα και στη Λάµψακο. Ήταν από την οµάδα των Ιώνων φιλοσόφων που αναζητούσαν την ύλη απ’ την οποία φτιάχτηκε ο κόσµος. Ο Θαλής πίστευε ότι ήταν το νερό, ο Αναξίµανδρος το άπειρο, ο Αναξιµένης ο αέρας. Ο Αναξαγόρας πίστευε ότι ο κόσµος διαµορφώθηκε απ’ την επίδραση του Νου πάνω σ’ ένα περίεργο υλικό – χάος…
Είναι σχεδόν 5 µµ. Όταν ζυγώνουµε στο Καρά – Μπουρνού. Ο αέρας ακόµη πιο ασθενικός. Ταχύτητα πολύ – πολύ χαµηλή. Κάνει ζέστη, αλλά επιµένουµε στην ηρεµία των πανιών, χωρίς µηχανή. Σουρουπώνει καθώς περνούµε το δίαυλο Αγνούσας – Χίου. Με το όνοµα Αγνούσα οι ναυτικοί ονοµάζουν τις Οινούσες. Τούτη η συστάδα νησιών από τα αρχαιότατα χρόνια έχει το όνοµα Οινούσες (Ηρόδοτος Α, 165, Θουκιδίδης Η,24). Να ‘χει άραγε το όνοµα σχέση µε παραγωγή κρασιών σ’ εκείνα τα χρόνια; Οι κάτοικοι των Οινουσών είχαν πάντοτε στενές σχέσεις µε τη Χίο και ιδίως, τους τελευταίους αιώνες, µε τα Καρδάµυλα. Από τις Οινούσες κατάγονται οικογένειες διαλεχτών Ελλήνων καπετανέων και πλοιοκτητών.
Δεξιά µας η Χίος, ένα απ’ τα πιο ενδιαφέροντα ελληνικά νησιά. Απλώνεται απ’ τον βοριά προς τον νότο, κάπως σαν παραλληλόγραµµο που στενεύει στο µέσον του από τη δυτική πλευρά. Τα βόρεια δύο τρίτα του νησιού είναι ορεινά, προς τον νοτιά το έδαφος γίνεται πιο πεδινό. Είναι εκεί που φύεται ο µαστιχοφόρος σχίνος, που απ’ τα κλαδιά του ξεχύνεται η περίφηµη µυρωδάτη µαστίχα της Χίου.
Το “Χίος” είναι πανάρχαιο όνοµα. Έχει άραγε σχέση µε τη µαστίχα; Έχει σχέση µε τα φίδια, που φαίνεται πως η Χίος είχε πολλά; Ή οφείλεται στη νύµφη Χιόνη, κόρη του γιού του Μίνωα Οινοπίονα, που µυθολογείται σαν πρώτος οικιστής του νησιού; Οφείλονται στον Οινοπίονα τα καλά κρασιά της Χίου, ένα από τα οποία, ο Αριούσιος οίνος, χρησίµευε για φάρµακο;
Η πιο σαφής ιστορία αρχίζει εδώ περίπου απ’ τα 1000 π.Χ., όταν οι Ίωνες εγκαταστάθηκαν σιγά σιγά στη Χίο, στη Σάµο και στα απέναντι µικρασιατικά παράλια. Οι Χίοι ανέπτυξαν σε σηµαντικό βαθµό τη ναυτιλία και το εµπόριο και διατήρησαν αυτές τις επιδόσεις. Ο Δηµοσθένης αναφέρει σαν τα πιο ναυτικά νησιά της εποχής του τη Χίο, τη Ρόδο και την Κέρκυρα. Όµως και πολύ αργότερα η Άννα Κοµνηνή το ίδιο αναφέρει για τη Χίο και τη Ρόδο. Η Χίος και µε τους Γενουάτες αλλά και υπό τους Τούρκους εξακολούθησε να ανθεί στο εµπόριο και τη ναυτιλία.
Μεγάλο χτύπηµα δέχτηκε η Χίος το 1822. Η φιλοπατρία και το παράδειγµα της επαναστατηµένης, αλλά µεθοδικά προετοιµασµένης Σάµου, οδήγησαν τους Χιώτες σε µια βιαστική και ανοργάνωτη εξέγερση. Έγιναν έτσι εύκολα θύµατα στην αγριότητα των Τούρκων.
Την 30 Μαρτίου 1822 ο τουρκικός στόλος µε ναύαρχο τον σκληρό Καρά Αλή µε 7.000 εµπειροπόλεµους άνδρες έπεσαν µε µανία πάνω στη Χίο και επί 15 µέρες έσφαζαν, κρέµαζαν, έκαιγαν και µάζευαν ανθρώπους για πούληµα σε σκλαβοπάζαρα… Η σφαγή των αµάχων της Χίου, στίγµα για τον τουρκικό στρατό, ξεσήκωσε αγανάκτηση στη Δυτική Ευρώπη. Ο Ουγκώ έγραψε ένα περίφηµο ποίηµα, l’ enfant (το αγόρι): στον χαλασµό και στον θάνατο που σκεπάζει τη Χίο µετά το πέρασµα των Τούρκων, ένας ξένος διαβάτης συναντά ένα όµορφο αλλά θλιµµένο Ελληνόπουλο και του υπόσχεται µαγικά δώρα για να δει ξανά το χαµόγελο στα χείλη του. Όµως το πικραµένο παιδί δεν ζητά παρά µπαρούτι και βόλια… Ο Ντελλακρουά ζωγράφισε τη σφαγή στον περίφηµο πίνακά του, πλήθος πνευµατικών ανθρώπων εκδήλωσαν µε ποικίλους τρόπους τον αποτροπιασµό τους. Την εκδίκηση για τη σφαγή της Χίου πήρε λίγους µήνες αργότερα την 6η του Ιούνη ο ψαριανός Κανάρης και ο υδραίος Πιπίνος µε την πυρπόληση του τουρκικού στόλου και τον θάνατο του Καρά – Αλή.
Τα επόµενα χρόνια όσοι Χιώτες είχαν καταφέρει να φύγουν στη Σύρο, στην Εύβοια και αλλού, άρχισαν να επιστρέφουν και να ξαναζωντανεύουν το νησί τους. Τον Νοέµβριο του 1912 ο ελληνικός στόλος του Κουντουριώτη απελευθέρωσε τη Χίο απ’ την τουρκική κατοχή. Κατά την απόβαση του ελληνικού στόλου και τις µάχες που ακολούθησαν εφονεύθη ο τριτοετής µαθητής της Σχολής Δοκίµων Ιωάννης Παστρικάκης προς τιµήν του οποίου η Σχολή Ναυτικών Δοκίµων σε συνεργασία µε ιστιοπλοϊκούς οµίλους διοργανώνει τον καθιερωµένο ετήσιο αγώνα. Η Χίος έγινε πια ένα ελληνικό ναυτικό νησί. Είναι γνωστό ότι η ελληνική Εµπορική Ναυτιλία πολλά οφείλει στους Χιώτες και Οινουσιώτες καραβοκύρηδες. Όπως είναι επίσης γνωστό ότι η πρώτη γραµµή εθνικών ευεργετών περιλαµβάνει κυρίως Ηπειρώτες και Χιώτες.
Ήταν ο Όµηρος γέννηµα της Χίου, όπως µαρτυρούν ο Σιµωνίδης και ο Θουκυδίδης;
Υπάρχει βέβαια και το γνωστό αρχαίο επίγραµµα: «Επτά πόλεις µέµνανται σοφήν δια ρίζαν Οµήρου· Σµύρνη, Χίος, Κολοφών, Ιθάκη, Πύλος, Άργος, Αθήναι». Όπως και νάναι, και παρά τις επιφυλάξεις του Πλάτωνα στην Πολιτεία του για τα Έπη, που οδηγούν τους νέους στην αγάπη του πολέµου αντί της δικαιοσύνης και ειρήνης, πρέπει να δεχθεί κανείς ότι η πραγµατική λογοτεχνία στη Γη άρχισε από τον Όµηρο.
Η αρχαία Χίος ανέδειξε κι άλλους αξιόλογους ανθρώπους: τον ποιητή Ιωνα, τους… Φιλοσόφους Αρίστωνα και Θεόκριτο και πολλούς άλλους. Αλλά και στα νεότερα χρόνια η Χίος είχε πνευµατικούς ανθρώπους, από τους οποίους ίσως θάπρεπε να ξεχωρίσει κανείς τον διαφωτιστή του γένους Αδαµάντιο Κοραή και τον πολύπλευρο αγωνιστή Γιάννη Ψυχάρη.
Μπαίνουµε στο λιµάνι της Χώρας κατά τις 10 το βράδυ. Αράζουµε στη νότια αποβάθρα, όπου είναι αραγµένα πολλά σκάφη αναψυχής, ιστιοφόρα και µηχανοκίνητα. Μας κάνει εντύπωση ότι τα πιο πολλά είναι µε τούρκικη σηµαία. Στη Χώρα συµβαίνει αυτό το βράδυ κάτι απρόοπτο: υπάρχει βλάβη στην ηλεκτροδότηση. Η ωραία προκυµαία φωτίζεται λοιπόν µε µια ποικιλία µέσων, γκαζόλαµπες, λάµπες ασετυλίνης, λούξ, ακόµη και σπαρµατσέτα. Το θέαµα είναι περίεργο και µάλλον ελκυστικό. Η διακοπή του ρεύµατος δεν φαίνεται νάχει αποκαρδιώσει τον κόσµο, που βολτάρει ή κάθεται στις καφετέριες και τα ζαχαροπλαστεία, οµιλητικός και χαρούµενος. Σκέφτοµαι ότι από αρχαιοτάτων χρόνων οι Χίοι ήταν γνωστοί σαν ευτυχισµένοι και χαρούµενοι άνθρωποι, γι’ αυτό και υπήρχαν στην Ελλάδα οι εκφράσεις «Χίων βίος» και «Χίων γέλως».
Έχω έλθει πολλές φορές στη Χίο και την αγαπώ. Θάθελα να κάνω µια βόλτα στο νησί. Να πάρω πρώτα το νοτιά, να καµαρώσω τα αρχοντικά Κάµπου, να δω τις Γενουάτικες διακοσµήσεις στο Πυργί, να ζήσω την ατµόσφαιρα µεσαιωνικού χωριού στα Μεστά. Κι ύστερα ν’ ανηφορίσω στον βοριά, στον Βολισσό, στον Ανάβατο, στα Καρδάµυλα…
Όµως έχουµε ορίσει σαν τελικό προορισµό τούτης της κρουαζιέρας την Ύδρα και οι µέρες του Αυγούστου τελειώνουν. Έρχεται ο Σεπτέµβρης και η Αυτής Μεγαλειότης η εργασία, θα απαιτήσει τον δέοντα σεβασµό. Πρέπει λοιπόν να φύγουµε αύριο, παρ’ ό,τι το µετεωρολογικό δελτίο προειδοποιεί για σηµαντική ενίσχυση των βορείων ανέµων…
