Ολόκληρος ο ιστιοπλοϊκός κόσµος, και όχι µόνο, κοιτάει συνέχεια στο µέλλον και στις τεχνολογικές εξελίξεις σκαφών (carbon, foiling, wingsails) κάνοντάς τα σαφώς γρηγορότερα και πιο απαιτητικά.
Τα ηλεκτρονικά βοηθήµατα και οι συσκευές καταλαµβάνουν όλο και περισσότερο χώρο και βάρος σε ένα σκάφος, και γίνονται απαραίτητα στους νεώτερους, ακόµα και στις απλές διαδροµές. Από την άλλη,σε µια γωνιά του πλανήτη, ένα νησί: η Χαβάη (Hawaii), σε ένα όχι και τόσο µικρό αρχιπέλαγος, αυτό της Πολυνησίας στον Ειρηνικό Ωκεανό, τα τελευταία σαράντα τρία χρόνια προάγει και εκπαιδεύει τους νέους της σε έναν άλλο τρόπο ναυσιπλοΐας, αυτόν της παραδοσιακής Πολυνησιακής Ωκεανοπλοΐας. Χρησιµοποιώντας παραδοσιακά ξύλινα διπλο-κάρινα canoe (βαάκα καουλούα – waʻa kaulua) (πρόγονος του καταµαράν), και χωρίς τη χρήση ηλεκτρονικών βοηθηµάτων, αλλά ούτε και µε τον µαθηµατικό παραδοσιακό τρόπο ναυσιπλοΐας των Ευρωπαίων µε εξάντα, ρολόι και χάρτες, πλέουν µε τη βοήθεια του ανέµου στον µεγαλύτερο ωκεανό του πλανήτη.
Όλα ξεκίνησαν στις αρχές του 1970, όταν µια µικρή οµάδα ιστορικών, ανθρωπολόγων και Χαβανέζων, ήθελε να αποδείξει πώς η ανακάλυψη της Πολυνησίας από ασιατικά φύλα, πολύ πριν την άφιξη του Καπτ. Τζέηµς Κούκ (Cpt. James Cook) στις 18 Ιανουαρίου του 1778, δεν ήταν ένα τυχαίο συµβάν, αλλά ότι οι πρόγονοι των Πολυνήσιων ήταν µεγάλοι ωκεανοπλόοι που ταξίδευαν µε σκοπό και προορισµό (drifting theory). Ταυτόχρονα εάν αποδεικνυόταν κάτι τέτοιο θα ήταν ένα µεγάλο βήµα τόσο για την ιστορική όσο και για την πολιτιστική κληρονοµιά και υπερηφάνια των Πολυνήσιων, των οποίων η κουλτούρα και οι παραδόσεις είχαν σχεδόν εξαλειφθεί µετά την κατάκτησή τους από τους Ευρωπαίους.
Σκοπός ήταν να πλεύσουν από τη Χαβάη έως την Ταϊτή, µια απόσταση 2500 ναυτικών µιλίων, στην αχανή έκταση του άγριου και απρόβλεπτου Ειρηνικού Ωκεανού. Ήταν ένα είδος προσκυνήµατος και φόρου τιµής στους προγόνους τους.
Τα προβλήµατα πολλά: δεν υπήρχαν δείγµατα και σχέδια για παραδοσιακά canoe, η τέχνη της παραδοσιακής πολυνησιακής ναυσιπλοΐας είχε σχεδόν χαθεί και οι µεγάλοι δάσκαλοι παραδοσιακής ωκεάνιας ναυσιπλοΐας είχαν εκλείψει.
Ένα πρότυπο canoe σχεδιάστηκε από τον ιστορικό και καλλιτέχνη Herb Kawainui Kāne, και ονοµάστηκε Hōkūle‘a (“Star of Gladness” – “Αστέρι της Χαράς” πρόκειται για το αστέρι Αρκτούρος, που είναι η κλασική ονοµασία του αστέρα α (άλφα) του αστερισµού Βοώτη ), το οποίο βρίσκεται στο ζενίθ του νυχτερινού ουρανού της Χαβάης και το οποίο του εµφανίστηκε σε όνειρο να ακτινοβολεί όλο και περισσότερο. Για πλοηγό ανακάλυψαν τον Pius “Mau” Piailug, καταγόµενο από ένα µικρό νησί της Μικρονησίας (αρχιπέλαγος ανατολικά της Πολυνησίας), το Σαταγουαλ (Satawal). Ο Mau, µαζί µε την οµάδα ξεκίνησαν για ένα ταξίδι που δεν είχε πραγµατοποιηθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια, όχι προς το άγνωστο αλλά µε την επιτυχία του αβέβαιη.
Η αρχαία παραδοσιακή µέθοδος ναυσιπλοΐας των Πολυνησίων, Wayfinding όπως την ονοµάζουν, γίνεται χωρίς τη χρήση οποιουδήποτε οργάνου. Αντί αυτού αποµνηµονεύουν και µαθαίνουν να ‘διαβάζουν’ και να αναγνωρίζουν τα σηµάδια που προσφέρει η φύση γύρω τους: τη θέση, χρώµα, σχήµα ηλίου, αστεριών, σελήνης, σύννεφων, ρευµάτων, κυµάτων, καθώς και τις κινήσεις των πουλιών. Όλες τις πληροφορίες τις µεταφέρουν σε ένα εικονικό ανεµολόγιο µε κέντρο του το ίδιο το canoe. Μπορούν λοιπόν και βλέπουν ‘µονοπάτια’ στη θάλασσα.
«Ο µνηµονικός τρόπος απαιτεί συνεχή παρακολούθηση. Για να ξέρεις πού βρίσκεσαι πρέπει να γνωρίζεις από πού απέπλευσες, γνωρίζοντας συνέχεια την ταχύτητα, κατεύθυνση και τον χρόνο σου (έλλειψη οργάνων σηµαίνει ακόµα και όσα θεωρούµε βασικά και απαραίτητα, δροµόµετρο, ρολόι, κτλπ.), δεν µπορείς να κοιτάξεις τον έναστρο ουρανό, και να βρείς το στίγµα σου», αναφέρει ο Nainoa Thompson, πρόεδρος του Polynesian Voyaging Society και προστατευόµενος του µεγάλου πλοηγού Mau. Ο Mau είχε πει «If you can read the ocean you will never be lost». – «αν µπορείς να “διαβάσεις” τον ωκεανό, ποτέ σου δεν θα χαθείς».
Το πρώτο ταξίδι, από τη Χαβάη στην Ταϊτή στέφθηκε µε µεγάλη επιτυχία, και αυτό που ξεκίνησε ως επιστηµονικό πείραµα έχει γίνει τώρα αναπόσπαστο κοµµάτι της ζωής των Πολυνησίων έχοντας πάρει µεγάλες διαστάσεις. Από το 1975 έως το 2000, το Hokule’a έπλευσε σε ολόκληρο το τρίγωνο της Πολυνησίας. Σήµερα το Hokule’a έχει πλεύσει παραπάνω από 140.000 ν.µ. µίλια, και συνεχίζει ακάθεκτο.
Όταν το 1970 δεν υπήρχε κανένα παραδοσιακό canoe τώρα υπάρχουν έξι, αναβιώνοντας παράλληλα και την παλιά τέχνη παραδοσιακής ναυπηγικής. Ο Πολυνησιακός Ταξιδευτικός Σύλλογος (The Polynesian Voyaging Society; http://www.hokulea.com/), που δηµιουργήθηκε απο το πρώτο ταξίδι µε σκοπό την αναβίωση και διαιώνιση αυτού του τρόπου ναυσιπλοΐας, έχει πλεύσει µε τα παραδοσιακά canoe χρησιµοποιώντας τον παραδοσιακό τρόπο ναυσιπλοΐας από τη Χαβάη και σε άλλα λιµάνια του κόσµου. Το 2017 το Hokule’a ολοκλήρωσε έναν περίπλου της Γής, που ξεκίνησε το 2014, όπου επισκέφθηκε 100 λιµάνια 27 χωρών. Οι νέοι και οι νέες εκπαιδεύονται στον παραδοσιακό πολυνησιακό τρόπο ναυσιπλοΐας, ο οποίος έχει ενταχθεί ως µάθηµα στο πανεπιστήµιο της Χαβάης. Το πρόγραµµα Okeanos Foundation, οργανώνει ταξίδια σε ολόκληρο το σύµπλεγµα της Πολυνησίας µεταφέροντας µε οικολογικό τρόπο τρόφιµα, πρώτες και αναγκαίες ύλες καθώς και φάρµακα στα µικρά νησιά (https://okeanos-foundation.org/mission/).
Τα παραδοσιακά πολυνησιακά canoe ήταν ξύλινα. Το Hōkūle‘a είναι κατασκευασµένο από κόντρα πλακέ, υαλοβάµβακα και ρετσίνι, µε ολικό µήκος 61,5 πόδια (18.7 m), 15,6 πόδια (4.72 m) πλάτος, εκτόπισµα 7,260 kg άδειο και µπορεί να µεταφέρει σχεδόν 5 τόνους εµπόρευµα και 12 µε 16 άτοµα πλήρωµα. Έχει δύο άλµπουρα, µε παραδοσιακής κοπής πανιά σε σχήµα «δαγκάνας κάβουρα» (crab claw sails) και φλόκο για την πρόωσή του, καθώς και ένα µεγάλο κουπί στην πρύµη που χρησιµεύει ως λαγουδέρα. Με τα πανιά µπορεί να αναπτύξει µια µέση ταχύτητα 5 κόµβων, ενώ πλέοντας πρύµα και µε τη βοήθεια των αληγών ανέµων (trade winds) µπορεί να φτάσει έως και τους 25 κόµβους.
Η παραδοσιακή πολυνησιακή ναυσιπλοΐα θα φανεί σε πολλούς συγκριτικά µε τη χρήση των GPS και του εξάντα ως απαρχαιωµένη και µη πρακτική. Όπως επίσης είναι πολύ δύσκολη στο να τη µάθει ο µέσος άνθρωπος, ο οποίος δεν έχει συνηθίσει να βρίσκεται κοντά στη φύση ούτε έχει µυηθεί στα µυστικά της θάλασσας και της ωκεάνιας ναυσιπλοΐας από πολύ µικρή ηλικία.
Δεν παύει όµως να είναι ένας ιδιαίτερος και µοναδικός τρόπος όχι µόνο να ιστιοπλοεί κανείς αλλά να κοιτάζει και να αντιλαµβάνεται τον κόσµο µε διαφορετικά µάτια. Η τεχνολογική πρόοδος και τα ηλεκτρονικά µέσα παρότι αξιοθαύµαστα, χρήσιµα και πολλές φορές απαραίτητα δεν παύουν να στερούν πολλά από τη µαγεία και τις πληροφορίες που παρέχει η φύση ολόγυρά µας συνεχώς.
Το να µπορώ να διαβάζω τα σηµάδια και να βλέπω µε τα ‘µάτια’ της φύσης χωρίς να εξαρτώµαι από ηλεκτρονικά συστήµατα και δεκανίκια προσφέρουν µια αίσθηση ελευθερίας και αυτοπεποίθησης, είναι µια είσοδος σε ένα µαγικό κόσµο. Πρακτική η όχι, είναι µια γνώση που πολύ θα ήθελα να αποκτήσω.
