Η σύµβαση του “Δικαίου της Θάλασσας”, υπεγράφη το 1982 και έχει επικυρωθεί µέχρι σήµερα από 168 κράτη µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Η Τουρκία δεν είχε υπογράψει τη σύµβαση και δεν είναι µέρος της. Η σύµβαση αυτή µεταξύ των άλλων περιγράφει τις ακόλουθες βασικές έννοιες που ταυτόχρονα αποτελούν Εθιµικό Δίκαιο και γι’ αυτό είναι εξ ίσου δεσµευτικές για όλα ανεξαιρέτως τα κράτη, δηλαδή ακόµα και από την Τουρκία που δεν είναι µέρος της:
Οι θαλάσσιες ζώνες είναι οι εξής:
Εσωτερικά ύδατα, αιγιαλίτιδα ζώνη ή χωρική θάλασσα, συνορεύουσα ζώνη, αρχιπελαγικά ύδατα, Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη (ΑΟΖ), ανοικτή θάλασσα.
Οι υποθαλάσσιες ζώνες είναι οι εξής:
Βυθός των εσωτερικών υδάτων, αιγιαλίτιδας ζώνης, αρχιπελαγικών υδάτων, υφαλοκρηπίδα, βυθός της Αποκλειστικής Οικονοµικής Ζώνης και Διεθνής Βυθός.
Εσωτερικό όριο.
Δια τον καθορισµό του πλάτους των θαλασσίων ζωνών ορίζονται γραµµές φυσικές ή τεχνητές προς την πλευρά του αιγιαλού που καλούνται γραµµές βάσης.
Φυσική ακτογραµµή.
Ως φυσική ακτογραµµή λαµβάνεται η γραµµή της κατώτατης ρηχίας κατά µήκος της ακτής, όπως αυτή εµφαίνεται στους ναυτικούς χάρτες µεγάλης κλίµακας που αναγνωρίζονται επίσηµα από το παράκτιο κράτος.
Ευθεία γραµµή βάσης.
Όπου η φυσική ακτογραµµή είναι οµαλή και σχεδόν ευθεία µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως γραµµή βάσης.
Σε αντίθετη περίπτωση όπου υπάρχουν βαθιές κολπώσεις ή οδοντώσεις ή συστάδες νησιών κατά µήκος της ακτής µπορούν να χρησιµοποιηθούν ευθείες γραµµές βάσης που αποτελούνται από νοητές γραµµές που ενώνουν τα διάφορα σηµεία της φυσικής ακτογραµµής, χωρίς να αφίσταται σηµαντικά από τη γενική κατεύθυνση της.
Εξωτερικό όριο.
Εξωτερικό όριο της χωρικής θάλασσας (αιγιαλίτιδας ζώνης) είναι η γραµµή της οποίας κάθε σηµείο βρίσκεται σε τόση απόσταση από το πλησιέστερο σηµείο της γραµµής βάσης όσο είναι και το πλάτος της χωρικής θάλασσας.
Αιγιαλίτιδα ζώνη
(ή χωρική θάλασσα ή χωρικά ύδατα).
Καλείται η θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται πέρα από την ηπειρωτική επικράτεια και τα εσωτερικά ύδατα και µέχρι του εξωτερικού ορίου της.
Κάθε κράτος έχει δικαίωµα να καθορίσει το εύρος της χωρικής θάλασσας αλλά αυτό δεν µπορεί να υπερβεί τα 12 ν. µίλια από τις γραµµές βάσης.
Αν κάποιο κράτος δεν επεκτείνει τη χωρική του θάλασσα µέχρι το ανώτατο όριο αυτό δεν σηµαίνει ότι χάνει το σχετικό δικαίωµα. Η Ελλάδα ασκώντας µερικώς τα δικαιώµατα της ενώ θα µπορούσε να έχει 12 ναυτικά µίλια χωρική θάλασσα, έχει διαχωρίσει τις χρήσεις της και έχει 10 ναυτικά µίλια χωρική θάλασσα για την αεροπλοΐα και 6 για όλες τις άλλες χρήσεις.
Το κράτος στην αιγιαλίτιδα ζώνη του ασκεί πλήρη κυριαρχία. Έχει δηλαδή πλήρη νοµοθετική, δικαιοδοτική και εκτελεστική εξουσία (νοµοθετεί, συλλαµβάνει κλπ.). Η κυριαρχία αυτή εκτείνεται και στον εναέριο χώρο επάνω από την χωρική θάλασσα καθώς και στο βυθό και το υπέδαφός της.
Φαινοµενικά η κυριαρχία του κράτους στη χωρική του θάλασσα εξοµοιώνεται µε εκείνη του εδάφους του. ΄Όµως η κυριαρχία αυτή περιορίζεται από τον θεσµό της αβλαβούς διέλευσης (innocent passage).
Τα αλλοδαπά πλοία (εµπορικά ή πολεµικά) ασκώντας το δικαίωµα της αβλαβούς διέλευσης, δικαιούνται να εισέρχονται στα χωρικά ύδατα ενός κράτους χωρίς να ειδοποιούν και χωρίς να ζητούν τη συγκατάθεση του κράτους αυτού (διεθνής εθιµικός κανόνας) εν αντιθέσει µε τις υπερπτήσεις των πολιτικών αεροσκαφών για τα οποία ισχύουν ειδικές διατάξεις. Δεν υπάρχει δικαίωµα αβλαβούς διελεύσεως για τα πολεµικά αεροσκάφη.
Έννοια Διέλευσης.
Διέλευση σηµαίνει ναυσιπλοΐα (κίνηση πλοίου) µέσα από τη χωρική θάλασσα µε σκοπό:
1. Τον διάπλου της θάλασσας αυτής, χωρίς είσοδο στα εσωτερικά ύδατα ή προσορµισµό σε αγκυροβόλιο ή λιµενικές εγκαταστάσεις έξω από τα εσωτερικά ύδατα (π.χ. το πλοίο από την ανοικτή θάλασσα εισέρχεται στην αιγιαλίτιδα ζώνη προκειµένου να διαπλεύσει ένα τµήµα αυτής και να βγει και πάλι στην ανοικτή θάλασσα) ή
2. Την πορεία προς τα εσωτερικά ύδατα ή την αναχώρηση από τα εσωτερικά ύδατα ή τον προσορµισµό σε αγκυροβόλιο ή λιµενική εγκατάσταση ( π.χ. το πλοίο εισέρχεται από την ανοικτή θάλασσα, διαπλέει την αιγιαλίτιδα για να προσεγγίσει σε αγκυροβόλιο ή λιµάνι του κράτους ή αναχωρεί από λιµάνι / αγκυροβόλιο διαπλέει την αιγιαλίτιδα για να συνεχίσει τον πλου στην ανοικτή θάλασσα).
Η διέλευση θα πρέπει να είναι συνεχής και ταχεία (δηλ. χωρίς στάσεις και αγκυροβολία). Ωστόσο το πλοίο, κατά τη διέλευσή του από τη χωρική θάλασσα ενός κράτους µπορεί να κρατήσει τις µηχανές του ή να αγκυροβολήσει εφόσον αυτές οι πράξεις είναι:
α) συνηθισµένα συµβάντα της ναυσιπλοΐας ή
β) αναγκαίες λόγω ανωτέρας βίας ή κινδύνου ή για παροχή βοήθειας σε πρόσωπα , πλοία, αεροσκάφη που βρίσκονται σε κίνδυνο.
Έννοια αβλαβούς διέλευσης.
Η διέλευση πλοίου από τα χωρικά ύδατα ενός κράτους είναι αβλαβής εφόσον ΔΕΝ διαταράσσεται η ειρήνη, η τάξη ή η ασφάλεια του παράκτιου κράτους.
Ορισµένες από τις απαγορευµένες δραστηριότητες.
΄Αν το πλοίο προβεί σε κάποια από τις πιο κάτω δραστηριότητες, τότε η διέλευσή του παύει να είναι αβλαβής, αφού θεωρείται ότι µε αυτές τις δραστηριότητες διαταράσσεται η ειρήνη , η τάξη και η ασφάλεια του παράκτιου κράτους. Το δε κράτος , σε µια τέτοια περίπτωση έχει το δικαίωµα να λάβει κάθε µέτρο και να εκδιώξει το πλοίο από τη χωρική του θάλασσα.
Οι δραστηριότητες αυτές είναι:
1. Κάθε απειλή ή χρήση βίας κατά της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας του παράκτιου κράτους ή απειλή ή χρήση βίας µε οποιοδήποτε άλλο τρόπο, κατά παράβαση των αρχών του διεθνούς δικαίου που περιέχονται στον Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών. Η απειλή ή η χρήση βίας µπορεί να αφορά και άλλο κράτος εκτός από το παράκτιο.
2. Κάθε άσκηση ή γυµνάσια µε όπλα οποιουδήποτε είδους.
3. Κάθε πράξη που αποσκοπεί στη συλλογή πληροφοριών προς βλάβη της άµυνας ή της ασφάλειας του παράκτιου κράτους.
4. Η οποιαδήποτε προπαγανδιστική ενέργεια που αποσκοπεί στην προσβολή της άµυνας και της ασφάλειας του παράκτιου κράτους.
5. Η απονήωση, προσνήωση ή φόρτωση στο πλοίο αεροσκαφών.
6. Η εκτόξευση, εκφόρτωση ή φόρτωση οποιασδήποτε στρατιωτικής συσκευής.
7. Η φόρτωση ή εκφόρτωση οποιουδήποτε εµπορεύµατος, χρηµάτων ή προσώπων κατά παράβαση των τελωνειακών, δηµοσιονοµικών, µεταναστευτικών ή υγειονοµικών νόµων/κανονισµών του παράκτιου κράτους.
8. Η οποιαδήποτε εκ προθέσεως σοβαρή ρύπανση, κατά παράβαση των διατάξεων της σύµβασης διεθνούς δικαίου.
9. Οι οποιεσδήποτε αλιευτικές δραστηριότητες.
10. Η διεξαγωγή έρευνας ή υδρογραφικών εργασιών.
11. Κάθε πράξη που αποσκοπεί στην παρεµβολή σε οποιοδήποτε σύστηµα επικοινωνίας ή οποιεσδήποτε διευκολύνσεις ή εγκαταστάσεις του παράκτιου κράτους.
12. Η οποιαδήποτε άλλη ενέργεια που δεν έχει άµεση σχέση µε τη διέλευση.
Η πιο πάνω απαρίθµηση των απαγορευµένων δραστηριοτήτων είναι ενδεικτική. Αυτό σηµαίνει ότι µία πράξη ενός πλοίου µπορεί µεν να µην εµπίπτει σε κάποια από αυτές τις 12 περιπτώσεις, ωστόσο µπορεί να αξιολογηθεί από το παράκτιο κράτος ότι επηρεάζει την ειρήνη ή την τάξη ή την ασφάλειά του και καθιστά τη διέλευση µη αβλαβή.
Υπάρχει και ο θεσµός του πλου διέλευσης ή ελεύθερης διέλευσης (transit passage) που ισχύει µόνο για τη χωρική θάλασσα των στενών που χρησιµοποιούνται για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, καθώς και η διέλευση από αρχιπελαγικά ύδατα.
Το καθεστώς του «πλου διέλευσης» εφαρµόζεται στα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας µεταξύ ενός τµήµατος ανοικτής θάλασσας ή Αποκλειστικής Οικονοµικής Ζώνης και ενός άλλου τµήµατος ανοικτής θάλασσας ή Αποκλειστικής Οικονοµικής Ζώνης µε εξαίρεση το στενό που σχηµατίζεται µεταξύ ηπειρωτικού εδάφους και νήσου του ίδιου κράτους εφόσον από την άλλη µεριά της νήσου υπάρχει δυνατότητα πλου µέσα από ανοικτή θάλασσα ή Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη, παρόµοιας καταλληλότητας ως προς τα ναυτιλιακά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά.
Πλους διέλευσης σηµαίνει ελεύθερη ναυσιπλοΐα και υπέρπτηση µε µοναδικό σκοπό τον συνεχή και ταχύ διάπλου του στενού χωρίς να αποκλείεται πρόσβαση ή αναχώρηση ή επιστροφή από τις ακτές ενός παράκτιου στο στενό κράτους, µε την επιφύλαξη βέβαια των όρων εισόδου σ’ αυτό το κράτος. Το καθεστώς αυτό δεν απαγορεύει την εν καταδύσει διέλευση των υποβρυχίων.
Συνορεύουσα ζώνη.
Συνορεύουσα καλείται η θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται πέρα από τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης. Το πλάτος της µπορεί να εκτείνεται έως τα 24 ν.µ. από τις γραµµές βάσης, από τις οποίες µετράται η χωρική θάλασσα.
Στη συνορεύουσα ζώνη το κράτος ΔΕΝ ασκεί κυριαρχικά δικαιώµατα, έχει ΜΟΝΟ ορισµένα δικαιώµατα ελέγχου.
Και συγκεκριµένα µπορεί να ασκεί τον έλεγχο που είναι απαραίτητος:
α) Για να εµποδίζει παραβίαση των τελωνειακών, δηµοσιονοµικών, µεταναστευτικών και υγειονοµικών του νόµων και κανονισµών στο έδαφός του ή στη χωρική του θάλασσα. Δηλαδή σκοπός του ελέγχου είναι να εφαρµοστούν τελικά οι νόµοι και οι κανονισµοί του, όταν το πλοίο θα βρίσκεται στη χωρική θάλασσα ή στο λιµάνι.
β) Για να τιµωρεί παραβιάσεις των πιο πάνω νόµων και κανονισµών του, που έχουν ήδη διαπραχθεί στο έδαφός του ή στη χωρική του θάλασσα.
Το παράκτιο κράτος µπορεί να θεωρήσει παράβαση των νόµων και των κανονισµών του τη χωρίς έγκριση του ανέλκυση από τη συνορεύουσα ζώνη αντικειµένων ιστορικού ή αρχαιολογικού χαρακτήρα. Η Ελλάδα αν και έχει το σχετικό δικαίωµα δεν έχει µέχρι στιγµής δική της συνορεύουσα ζώνη.
Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη-ΑΟΖ.
Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη είναι η θαλάσσια περιοχή πέρα από την αιγιαλίτιδα, που διέπεται από ειδικό νοµικό καθεστώς και που το εύρος της δεν µπορεί να υπερβεί τα 200 ν.µ από τις γραµµές βάσης από τις οποίες µετράται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης.
Το παράκτιο κράτος δεν ασκεί κυριαρχία στην ΑΟΖ .
Έχει µόνο κυριαρχικά δικαιώµατα µε λειτουργικό χαρακτήρα και συγκεκριµένο σκοπό.
α) Εξερεύνηση, εκµετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων ζωντανών ή µη των υδάτων των υπερκείµενων του βυθού της θάλασσας καθώς και του βυθού και του υπεδάφους της.
(Μη ζώντες πόροι είναι κυρίως µεταλλεύµατα και ορυκτά, περιλαµβανοµένου του αερίου και πετρελαίου. Τα δικαιώµατα του κράτους στους µη ζώντες πόρους στον βυθό της θάλασσας και στο υπέδαφός της ταυτίζονται µε τα αντίστοιχα της υφαλοκρηπίδας).
β) Οικονοµική εκµετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης, όπως παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύµατα και τους ανέµους.
Το κράτος για να ασκήσει αυτά τα δικαιώµατα πρέπει πρώτα να διακηρύξει ρητά ΑΟΖ, πράγµα που δεν έχει κάνει µέχρι τώρα η Ελλάδα. Αν διακηρύξει θα χρειαστεί οριοθέτηση µε αντίστοιχες περιοχές των γειτονικών κρατών.
Καθεστώς των νήσων.
Όλα τα νησιά διαθέτουν όλες τις θαλάσσιες και υποθαλάσσιες ζώνες (εσωτερικά ύδατα, αιγιαλίτιδα, συνορεύουσα, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα) οι οποίες καθορίζονται σύµφωνα µε τις διατάξεις που εφαρµόζονται στις ηπειρωτικές περιοχές.
Οι βράχοι όµως οι οποίοι δεν µπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονοµική ζωή, δεν θα έχουν Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη ή υφαλοκρηπίδα.
Ανοικτή θάλασσα.
Ανοικτή θάλασσα είναι όλες οι θαλάσσιες περιοχές που δεν περιλαµβάνονται στην αποκλειστική οικονοµική ζώνη, στη χωρική θάλασσα ή στα εσωτερικά ύδατα ενός κράτους ή στα αρχιπελαγικά ύδατα ενός αρχιπελαγικού κράτους.
Αν αφαιρέσουµε λοιπόν από την υδάτινη επιφάνεια της γης όλες τις θαλάσσιες ζώνες των κρατών, ό,τι αποµείνει είναι «ανοικτή θάλασσα».
Η ανοικτή θάλασσα είναι ελεύθερη για όλα τα κράτη, παράκτια ή χωρίς ακτές. Η ελευθερία αυτή περιλαµβάνει µεταξύ άλλων:
1. Την ελευθερία της ναυσιπλοίας.
2. Την ελευθερία της υπέρπτησης.
3. Την ελευθερία τοποθέτησης υποβρύχιων καλωδίων και σωληναγωγών.
4. Την ελευθερία κατασκευής τεχνητών νήσων και άλλων εγκαταστάσεων που επιτρέπονται από το διεθνές δίκαιο.
5. Την ελευθερία αλιείας.
6. Την ελευθερία επιστηµονικής έρευνας.
Η απαρίθµηση αυτή είναι ενδεικτική και η φράση «µεταξύ άλλων» υπάρχει γιατί τα κράτη µπορούν να χρησιµοποιούν την ανοικτή θάλασσα και για άλλους λόγους που δεν απαγορεύονται. Π.χ. για ναυτικά γυµνάσια αµυντικού όµως χαρακτήρα.
Κανένα κράτος δεν µπορεί να ασκήσει κυριαρχία στην ανοικτή θάλασσα.
Κανένα κράτος δεν µπορεί νοµίµως να διεκδικήσει την υπαγωγή οποιουδήποτε µέρους της ανοικτής θάλασσας υπό την κυριαρχία του.
Υπάρχει όµως το καθεστώς του διεθνούς βυθού πέρα από τα όρια της εθνικής δικαιοδοσίας των παρακτίων κρατών µε ειδικό καθεστώς που αποτελεί κοινή κληρονοµιά της ανθρωπότητας.
Δικαίωµα νηοψίας.
Τα πολεµικά πλοία δικαιούνται να σταµατήσουν ξένο πλοίο στην ανοικτή θάλασσα, αν υπάρχει βάσιµος λόγος υποψίας ότι:
1. Το πλοίο επιδίδεται σε πειρατεία.
2. Το πλοίο επιδίδεται σε δουλεµπόριο
3. Το πλοίο επιδίδεται σε παράνοµες εκποµπές
4. Το πλοίο δεν έχει εθνικότητα
5. Το πλοίο έχει στην πραγµατικότητα την ίδια εθνικότητα µε το πολεµικό που κάνει τη νηοψία αν και φέρει ξένη σηµαία ή αρνείται να υψώσει τη σηµαία του.
Πραγµατοποίηση νηοψίας.
Το πολεµικό πλοίο µπορεί να ελέγξει το δικαίωµα του πλοίου να φέρει τη σηµαία που φέρει ως εξής:
α) Αποστέλλει λέµβο υπό τη διοίκηση αξιωµατικού στο ύποπτο πλοίο.
β) Γίνεται έλεγχος των εγγράφων του πλοίου
γ) Ακολουθεί περαιτέρω έρευνα, εφόσον η υπόνοια εξακολουθεί να υπάρχει. Η έρευνα αυτή πρέπει να γίνεται µε κάθε διακριτικότητα.
δ) Σύλληψη πλοίου εφόσον οι υπόνοιες αποδειχθούν βάσιµες. Αν αποδειχθούν αβάσιµες το πλοίο δικαιούται αποζηµίωση.
Υφαλοκρηπίδα.
Η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους αποτελείται από τον θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφός του, που εκτείνεται πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη, καθ’ όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου του εδάφους, µέχρι το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου ή σε µία απόσταση 200 ναυτικών µιλίων από τις γραµµές βάσεως, δηλαδή κατ’ ελάχιστον ταυτίζεται µε το εξωτερικό όριο της Αποκλειστικής Οικονοµικής Ζώνης. Το παράκτιο κράτος ασκεί στην υφαλοκρηπίδα κυριαρχικά δικαιώµατα µε σκοπό την εξερεύνηση και εκµετάλλευση των φυσικών πόρων της, δηλαδή ορυκτών και µεταλλευµάτων καθώς και των αλιευµάτων που στην περίοδο της συλλογής τους είναι ακίνητα στο βυθό ή µπορούν να κινηθούν µόνο όταν βρίσκονται σε διαρκή φυσική επαφή µε το βυθό. Το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας δεν θίγει το καθεστώς των υπερκειµένων υδάτων. Τα δικαιώµατα του παρακτίου κράτους στην υφαλοκρηπίδα υφίστανται σε κάθε περίπτωση ακόµα και χωρίς διακήρυξη. Χρειάζεται όµως οριοθέτηση στην περίπτωση που η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους ‘ακουµπά’ την υφαλοκρηπίδα άλλου. Υπάρχει οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας Ελλάδας – Ιταλίας. Όχι όµως Ελλάδας – Τουρκίας και αυτό είναι στην πραγµατικότητα το µοναδικό νοµικό πρόβληµα µεταξύ των δύο χωρών.
