Εδώ και χιλιετίες οι άνθρωποι διατηρούν µε τον Νείλο σχέσεις προσωπικές. Φοβούνται τις εκρήξεις του, λατρεύουν τη δύναµή του, προσπαθούν να τον καλοπιάσουν ή να τον τιθασεύσουν για να επιβιώσουν. Ατέρµονη πηγή ζωής, ο δεύτερος µακρύτερος ποταµός του κόσµου εξακολουθεί να µας καλεί νωχελικά σε ταξίδι…
Βρίσκοµαι για τσάι στη βεράντα του θρυλικού ξενοδοχείου Old Cataract που έκτισε ο Thomas Cook, ο δηµιουργός του σύγχρονου τουρισµού, το 1899 στο Aswan. Ο Νείλος κυλά στα πόδια µου. Πάνω στο τραπέζι, µια κοµψή ποικιλία αλλαντικών, ευρωπαϊκών τυριών αλλά και πολύχρωµα macaron συνοδεύουν την τόσο βρετανική απογευµατινή συνήθεια. Ο ήλιος οδεύει προς τη δύση του, και τρυπώνει εκθαµβωτικά ανάµεσα στις νησίδες, τις φελούκες και τα πανιά τους. Στην απέναντι όχθη, η έρηµος. Η εικόνα έχει την τελειότητα της carte postale. Μιας carte postale που ζωντανεύει µέσα από το ατέρµονο παιχνίδι ανάµεσα στον µεγάλο ποταµό και τους ανθρώπους του. Λίγο πιο πέρα, κάποιες κυρίες µε τα πορσελάνινα φλιτζάνια στα χείλη προσπαθούν να αποφύγουν δυο παιδάκια που, έξω από την περίφραξη του ξενοδοχείου, ζητιανεύουν την ανάµνηση της αποικιοκρατίας.
Όχι, δεν έµεινα στο ξενοδοχείο που όλοι συνδέουµε µε την Agatha Christie και το περίφηµο Έγκληµα στον Νείλο. Εγκαταστάθηκα στο πλοίο Μέγας Αλέξανδρος, ένα µικρό, κοµψό καράβι µε 30 καµπίνες, που χωρίς να έχει βέβαια την ελαφράδα της νταχαµπίγιας αλλά ούτε και την άχαρη όψη που χαρακτηρίζει τα περισσότερα κρουαζιερόπλοια του Νείλου ανεβοκατεβαίνει χρόνια το ποτάµι. Ανήκει στον αγαπηµένο µου Αιγυπτιώτη εκ Καΐρου Γιώργο Βολόπουλο, καθηλώθηκε από τη πανδηµία και από κάποιες ιδιοκτησιακές έριδες, όµως επέστρεψε στις κρουαζιέρες του και µπορεί να υπερηφανεύεται για το καλύτερο φαγητό του ποταµού. Μέσα από τις σουίτες του Alexander the Great η Αίγυπτος παρουσιάζεται ιδανικά ωραιοποιηµένη.
Μια µέρα στο Ασουάν
Όλη τη πρώτη ηµέρα µου την πέρασα στο Ασουάν. Είναι η τελευταία µεγάλη αιγυπτιακή πόλη πριν το Σουδάν, περιβάλλεται από έρηµο και βρίσκεται στο ύψος του πρώτου καταρράκτη του Νείλου. Στα αρχαία χρόνια η πόλη, γνωστή στους Έλληνες ως Συήνη ήταν ένα µεγάλο εµπορικό σταυροδρόµι, η πύλη προς τη Νουβία και το εσωτερικό της Αφρικής, ο τελικός σταθµός των καραβανιών και των εµπορικών δρόµων. Διέθετε εξαιρετικό γρανίτη, ροζ και γκρίζο, και τα λατοµεία προµήθευαν τους Φαραώ µε πρώτη ύλη για την κατασκευή ωραιότατων οβελίσκων και την οικοδόµηση των µνηµειακών τους κατασκευών. Από την καµπίνα µου, στο επίπεδο του νερού, αφέθηκα να κοιτάω τις φελούκες µε τα φωτεινά λευκά πανιά τους και τη δυτική όχθη µε τις αµµοθήνες του λόφου του Κουµπέλ ελ Χάουα. Απέναντί µου εντόπισα και τη νήσο Ελεφαντίνη, τόπο κατοικίας του Κνουµ, θεού των καταρρακτών, που φρουρούσε και έλεγχε τα ύδατα του Νείλου. Εδώ έµεναν παραδοσιακά οι κυβερνήτες, από εδώ ξεκινούσαν και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις προς τον Νότο. Σήµερα το ιστορικό νησάκι έχει στολιστεί µε ένα τεραστίων διαστάσεων πολυτελές ξενοδοχείο που απευθύνεται στον απαιτητικό τουρίστα που επιθυµεί να εντρυφήσει στην Αιγυπτιολογία χωρίς όµως να πολυσκονιστεί!
Είχα κάνει –ως επισκέπτης που σέβεται τον εαυτό του- µία λίστα µε τους χώρους που ήθελα να επισκεφθώ στο Ασουάν. Ξεκίνησα µε το υψηλό φράγµα, το µέγα τεχνολογικό επίτευγµα της Αιγύπτου και του Νάσερ, προσωπικά. Για την πραγµατοποίησή του, εργάστηκαν πάνω από 25 χιλιάδες άνθρωποι που παρέδωσαν το έργο το 1971. Ένα έργο, που απαίτησε τη µεγαλύτερη σωστική αρχαιολογική επιχείρηση στην ιστορία, µε αποκορύφωµα τη µετακίνηση και διάσωση του ναού του Αµπού Σίµπελ. Το φράγµα µετακίνησε πληθυσµούς και έπνιξε στα νερά της λίµνης Νάσερ τον πολιτισµό της Νουβίας, η ανάµνηση του οποίου παρουσιάζεται στο Νουβιακό Μουσείο της πόλης. Το έργο βοήθησε αναµφισβήτητα οικονοµικά τη χώρα απαλλάσσοντας την από τους λιµούς που προκαλούσαν τα τερτίπια της φύσης, προκάλεσε όµως ανεπανόρθωτες οικολογικές ζηµιές. Όµως αυτές, απλά δεν θες να τις ξέρεις καθώς αρµενίζεις προς τη νήσο Φίλαι να συναντήσεις την Ίσιδα που φύλασσε –κατά την παράδοση- τον τάφο του αδελφού και συζύγου της Όσιρι. Οι ναοί της Ίσιδας και της θεάς-αγελάδας Αθώρ που οικοδοµήθηκαν µεταξύ του 6πχ αιώνα και της Ρωµαϊκής περιόδου, σχεδόν αναδύονται µέσα από το νερό και στην αρχή πιστεύεις σε πλάνη. Το καραβάκι σε αφήνει στην αποβάθρα, και ψάχνεις -ανεπιτυχώς- να ξεχωρίσεις τα παλιά κοµµάτια από τα καινούρια, να καταλάβεις πως στην ευχή του Θεού µετακινήθηκε ένα ολόκληρο νησί-ναός…
Το απόγευµα µε βρήκε στο Γκαρµπες Σεχέλ, ένα νουβιακό χωριό που ζει πλέον αποκλειστικά από τον τουρισµό. Ζυµάρι οι φελούκες που αράζουν στο αγκυροβόλι του, πολλοί οι περίεργοι τουρίστες που πιστεύουν ότι η επίσκεψη αυτή κάνει το ταξίδι τους πιο αυθεντικό, αµέτρητες οι αυθάδεις καµήλες και τα µαγαζιά που από ταξίδι σε ταξίδι πολλαπλασιάζονται. Αν έχεις πάει στις Νουβιακές περιοχές του Σουδάν, χαµογελάς µε κατανόηση. Εάν δεν έχεις πάει, γοητεύεσαι από τις χρωµατιστές προσόψεις και από την ατµόσφαιρα που σαφώς διαφέρει από αυτή του Ασουάν.
Στο δρόµο για τον Βορρά
Ο Μέγας Αλέξανδρος πήρε το δρόµο για τον Βορρά. Προσπεράσαµε χωµάτινα χωριά, µεγάλους πορτοκαλεώνες, καλλιέργειες ζαχαροκάλαµου και φυσικά χουρµάδων. Η καλλιέργειά τους ξεκίνησε πριν από 6000 χρόνια!!! Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιµοποιούσαν τους χουρµάδες για -σχεδόν- τα πάντα! Για να χτίζουν τα σπίτια τους, για να φτιάχνουν τα έπιπλά τους, για τροφή, για µαγεία, ως φάρµακο. Έλεγαν ότι ο χουρµάς είναι το αίµα της ερήµου… Ο ήλιος και το δροσερό αεράκι, η ευχάριστη αργή ταχύτητα του πλοίου, η αυθεντικότητα των εικόνων της Νέας Νουβίας άρχισαν να µαλακώνουν τη ψυχή µας κι έτσι φτάσαµε στο εντυπωσιακό Κοµ Οµπο, στον αφιερωµένο στον θεό γεράκι Ώρο και στον θεό της γονιµότητας αλιγάτορα Σόµπεκ ναό που ανταγωνίζεται από το λόφο του την µονάδα επεξεργασίας ζάχαρης. Αποµονωµένος πίσω από νεόδµητα τείχη, ως αποτέλεσµα της νέας Αιγυπτιακής τουριστικής πολιτικής που επιθυµεί τον εξωραϊσµό των µνηµείων, ο εξαιρετικός ναός έχει πλέον αποκοπεί από τον Νείλο και τους γύρω κατοίκους του. Αφού εγκαταλείφθηκε από τους ιερείς του, το Κοµ Όµπο αφέθηκε στη φθορά του χρόνου και την επεκτατική µανία της άµµου της ερήµου, πριν ταλαιπωρηθεί από τη χριστιανική καταστροφική µανία των Κοπτών που το κατοίκησαν, και µετατραπεί σε λατοµείο… Όλα αυτά προσέδωσαν όµως στη γοητεία του και η βόλτα µέσα στις υπόστυλες αίθουσες που στηρίζονται σε παπυροειδείς κίονες είναι απλά µαγευτική. Οι πιο καταρτισµένοι ξεναγοί, σε οδηγούν προς το βάθος του ναού σε µία σπάνια -ίσως και τη πρώτη- χαραγµένη αναπαράσταση ιατρικών εργαλείων για την εκτέλεση χειρουργικών επεµβάσεων, που συµπεριλαµβάνει νυστέρια, λαβίδες διαστολείς, ψαλίδια και φιαλίδια της Ρωµαϊκής εποχής…
Και ο Μέγας Αλέξανδρος σαλπάρισε και πάλι
Πηγή ζωής για την Αίγυπτο, ο Νείλος υπήρξε και ένας ανεκτίµητος µεταφορικός δρόµος καθώς έχει το µοναδική ιδιαιτερότητα να κυλά από τον νότο προς τον βορρά, αντίθετα µε τη κατεύθυνση του αέρα. Έτσι, τα ιστιοφόρα πλοία µπορούσαν να αφεθούν στο ρου του για να ανέβουν το ποτάµι µέχρι τη Μεσόγειο και να χρησιµοποιήσουν τα πανιά τους για να τον κατέβουν. Αυτό ίσχυε βέβαια για τα πλεούµενα που διέθεταν πανιά.. Η ναυσιπλοΐα στον Νείλο άλλαξε όταν εµφανίστηκαν οι µηχανές και ο µαζικός τουρισµός που ξεκίνησε το 1870 παρακαλώ, επί Τόµας Κουκ. Ο Εγγλέζος ταξιδιωτικός πράκτορας πήρε από την αιγυπτιακή κυβέρνηση την αποκλειστική άδεια για τα ατµόπλοια στο Νείλο εµπνέοντας τον Γάλλο εµπρεσιονιστή συγγραφέα και ακαδηµαϊκό Πιερ Λοτί να γράψει φαρµακερές περιγραφές για «επιπλέοντες στρατώνες». Που να έβλεπε σήµερα τα επιπλέοντα ξενοδοχεία!
Όµως επανέρχοµαι στον ασύλληπτο πλούτο της διαδροµής, σ’αυτόν τον συνεχή διάλογο µε την ιστορία. Μεταφέρεσαι σε εποχές, -πριν την κατασκευή του φράγµατος-, όταν όλη η ζωή εξαρτιόταν από το ύψος του Νείλου. Πηγαίνεις πίσω στα χρόνια των Φαραώ και στα νιλόµετρα που προειδοποιούσαν για µεγάλες πληµµύρες και υπόσχονταν ευφορία και µεγάλες σοδιές. Φάγαµε εξαιρετικά στο deck του πλοίου, µε τα κρασιά µας και όλων των ειδών τις νοστιµιές και προσπεράσαµε τα λατοµεία ψαµµόλιθου του Γκάµπαλ ελ Σιλσίλα, που άρχισαν να χρησιµοποιούνται γύρω στο 2000πχ και που τροφοδότησαν µε πέτρα τα µεγάλα µνηµεία του Καρνάκ, της Εσνα του Εντφου και του Κοµ Όµπο.
Το απογευµατάκι αράξαµε στο Εντφου, στην Απολλινόπολη των Αρχαίων Ελλήνων που βρισκόταν –κι αυτή- στην απόληξη των οδικών δικτύων που οδηγούσαν στα µεταλλεία χρυσού. Στα δύο χιλιόµετρα από το αγκυροβόλι βρίσκεται ο µοναδικός ναός αφιερωµένος στον θεό Ώρο, προστάτη και σύµβολο της βασιλικής εξουσίας, εγγυητή της κοσµικής τάξης του σύµπαντος. Φτιαγµένος την εποχή των Πτολεµάιων, ο ναός υποδέχεται τον επισκέπτη µε 2 µνηµειακά γλυπτά του θεού Ώρου, γιο της Ίσιδας και του Όσιρι. Ανακαλύφθηκε από τον Γάλλο αρχαιολόγο Mariette στα µέσα του 19ου αιώνα ο οποίος και τον περιέγραψε ως «τον πιο επιβλητικό , τον πιο ολοκληρωµένο και καλά διατηρηµένο ναό της Αιγύπτου, µε τις περισσότερες και άξιες µελέτης επιγραφές». Και πραγµατικά. Και ειδικός να µην είσαι, δεν µπορείς παρά να µείνεις έκθαµβος από την τελειότητα του µνηµείου, από τις ισορροπίες της αρχιτεκτονικής και των φωτεινών πηγών που το λούζουν. Όµως, η κατάσταση µε τους αµαξάδες και η βαναυσότητά τους απέναντι στα ζώα τους είναι τόσο απαράδεκτη στην πόλη, που χρειάζεται µποϋκοτάζ!
Κάθισα στο deck του πλοίου και διάβαζα για την Κλεοπάτρα. Οι ταινίες την παρουσιάζουν ως µία χειριστική και µοιραία καλλονή επισκιάζοντας την προσωπικότητά της. Η νεαρά ήτο φιλόσοφος, µαθηµατικός, µιλούσε ένα κάρο γλώσσες, ήταν ένα ισχυρό πολιτικό πρόσωπο. Όταν ταξίδευε τον Νείλο, οι Αιγύπτιοι πριν δούνε τα χρυσοποίκιλτα πλοία που την µετέφεραν, µύριζαν τη παρουσία της καθώς λέγεται ότι άφηνε τα πανιά των ιστιοφόρων της να µουλιάσουν µέσα σε αιθέρια έλαια ώστε η υπέροχη µυρωδιά να προπορεύεται της µεγαλοπρεπούς εµφάνισής της. Μία από τις πηγές του αγαπηµένου αρώµατος της Κλεοπάτρας ήταν το εικονικό φυτό του Νείλου, ο µπλε λωτός που κάποτε κατέκλυζε τον ποταµό…
Και πήραµε τον δρόµο για την Έσνα.
Η λεωφόρος των σφιγγών
Από όλη τη διαδροµή στον Νείλο, ένα κοµµάτι είναι χρονικά απρόβλεπτο: Η διάσχιση του φράγµατος της Εσνα, το σηµείο όπου αλλάζει η στάθµη του ποταµού. Τις «καλές» εποχές, -πριν τη πανδηµία δηλαδή- εκατοντάδες πλοία περίµεναν υποµονετικά τη σειρά τους. Ανάλογα µε τα –πονηρά- µέσα της εταιρίας που σε ταξιδεύει, τις σχέσεις της µε τους τοπικούς φορείς, αλλά και µε την ώρα άφιξης, µπορεί η καθυστέρηση να διαρκέσει ώρες. Δεν ήταν η περίπτωσή µας. Ο Μέγας Αλέξανδρος, ακολουθώντας το µοναδικό παλαιό ποταµόπλοιο του Νείλου, το περίφηµο SS Sudan, ξεπέρασε εύκολα τον «Γόρδιο δεσµό» του υδατοφράκτη και συνέχισε ηρωικά την υδάτινη πορεία του για τις Θήβες, την κατοικία του Άµµωνα, την πόλη µε τις εκατό πύλες του Οµήρου, την πρωτεύουσα του Νέου Βασιλείου!
Οι Θήβες είναι ο παράδεισος του αρχαιοδίφη! Πόσο δε µάλλον τώρα, που οι δύο ναοί, ο ναός του Λούξορ και ο ναός του Καρνάκ επανενώθηκαν σε µία µεγαλειώδη τελετή που έλαβε χώρα τον Νοέµβριο του 2021 µέσω της τριών χιλιοµέτρων Λεωφόρο των Σφιγγών! Η νύχτα, ανήκει στον φωτισµένο ναό του Λουξορ, oi πρωινές ώρες στο γιγαντιαίο συγκρότηµα ναών, έργο πολλών γενεών ηγεµόνων, του Καρνάκ. Ούτε οι διαδοχικές καταστροφές, ούτε και η Βαβέλ των (ακόµη περιορισµένων) τουριστικών γκρουπ δεν µπορούν να αφαιρέσουν το συγκινητικό µεγαλείο αυτού του µαγευτικού συγκροτήµατος ερειπίων.
Αποβιβάστηκα και εγκαταστάθηκα στη Δυτική όχθη, στο ξενοδοχείο-«γιαδυοµερεςπροορισµό» Al Moudira. Η Λιβανέζα ιδιοκτήτριά του κατάφερε να δηµιουργήσει ένα µοναδικό περιβάλλον-νησίδα, σπάνιας χειροποίητης κοµψότητας που στέκει µόλις 4 χιλιόµετρα από την Κοιλάδα των Βασιλέων…
Στις εντυπωσιακές νεκροπόλεις ολοκληρώνεται αυτό το ταξίδι. Κι αν έχεις την τύχη να συναντήσεις τον Μοχάµεντ, έναν νεαρό ταξιτζή, ίσως σε ξεναγήσει στα εναποµείναντα χωµάτινα χωριά που ζουν στους αρχέγονους ρυθµούς, ίσως σου µιλήσει για τη δική του Αίγυπτο. Κι αν σου πάρει και λίγες λίρες παραπάνω, δεν πειράζει, χαλάλι του. Μόνο έτσι θα µπορέσεις να ολοκληρώσεις το ταξίδι σου στον Νείλο, που παραµένει ένα από τα σπουδαιότερα που θα κάνεις ποτέ…
