«Man over board» η πλέον φρικιαστική φράση που µπορεί να ακούσει κάποιος στο σκάφος. Όλοι µιλάνε για αυτό, το συζητάνε, κάνουν ασκήσεις επι χάρτου, βλέπουν βιντεάκια, αρκετές φορές και κάνοντας προπόνηση µε «buoy over board», πετώντας ένα µπαλόνι (fender) και προσπαθώντας να το ξαναµαζέψουν, όλα αυτά έξω από το Τουρκολίµανο, µε το φως της ηµέρας, µε καλό καιρό, και µε πλήρωµα που περιµένει τη στιγµή… έτσι ξέρω και εγώ.
Αν όµως το ζήσεις µε 7 µποφόρ, το σκάφος να τρέχει 8-9 κόµβους, πίσσα σκοτάδι µέσα στη νύχτα και 2 µέτρα κύµα, τότε τα πράµατα είναι τελείως διαφορετικά. Ευτυχώς το συµβάν αυτό είχε αίσιο τέλος και µπορούµε να το διηγούµαστε. Εάν δεν είχε, µια τρίχα απόσταση ήταν, δεν ξέρω εάν θα συνεχίζαµε να κάνουµε ιστιοπλοΐα και εάν δεν θα µας είχαν φάει οι Ερινύες.
Μια σύντοµη περιγραφή λοιπόν του τι έγινε. Υπάρχουν βέβαια πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις και µπορούµε να συζητάµε ποια θα ήταν καλύτερη η λιγότερο καλή. Πολλά πράγµατα, που θα µπορούσαµε, δεν τα κάναµε, άλλα θα µπορούσαµε να κάνουµε διαφορετικά, και σίγουρα στο µέλλον µετά το µάθηµα αυτό θα κάνουµε αρκετά πράγµατα διαφορετικά. Το σίγουρο είναι ότι αυτά που κάναµε δουλέψαν, και αυτά µοιράζοµαι εδώ.
Νύχτα λοιπόν, 8 µίλια νότια από την Κανδελιούσσα στα Δωδεκάνησα, στο Aegean 600, 2022, αλλαγή βάρδιας τα µεσάνυχτα. Βγαίνει ο Στέλιος να πιάσει βάρδια ντυµένος, µε το σωσίβιο, τη ζώνη ασφάλειας ανά χείρας, και το υποχρεωτικό πια φακό led στο µέτωπο. Ανεβαίνει τα σκαλιά της φάλκας κοιτώντας πρύµα, 30 εκατοστά µπροστά µου. «Που είµαστε;» ρωτάει, και έρχεται ένα τεράστιο κύµα, τέτοια που έρχονται 1-2 φορές στη σαιζόν και αν. Πάνω από ένα κυβικό µέτρο νερό ξεπλένει το κατάστρωµα και παίρνει µαζί το Στέλιο, προς την αριστερή µπάντα, µε το κεφάλι µπροστά. Βουτάω και τον πιάνω από τη γάµπα µε το ένα χέρι. Με το άλλο κράταγα κάποιο µέρος του σκάφους, ίσως κολωνακι η βιτζιρέλο, δεν θυµάµαι. Δυστυχώς η δύναµη στο ένα χέρι ήταν µεγάλη, µου γλιστράει δεν µπορώ να τον κρατήσω και χάνει και το παπούτσι του στη βουτιά. Αµέσως φωνάζει ο Πάρις «άνθρωπος στη θάλασσα!». Γυρίζει πίσω, βλέπει τον Στέλιο να αποµακρύνεται, «Στέλιο σε βλέπουµε, ερχόµαστε». Κατόπιν µάθαµε ότι το άκουσε αυτό ο Στέλιος και του έδωσε θάρρος. Αµέσως φωνάζω κάτω στο πλήρωµα, «άνθρωπος στη θάλασσα, all hands on deck», ιδίως για να ακούσει ο Πίπης, µε το οποίο και γνωριζόµαστε ιστιοπλοϊκά καλά συνεννοούµαι καλά, τελικά όµως και όλοι οι υπόλοιποι άψογα συµπεριφέρθηκαν, αλλά να έχεις δίπλα σου κάποιον µε µεγάλη εµπειρία και οικειότητα είναι σηµαντικό. «Κάτω τα πανιά!», αυτό πήρε ίσως 2-3 λεπτά, µέσα σε 5 λεπτά είχαµε γυρίσει µε τη µηχανή χωρίς πανιά… Κάποιος να δείχνει συνέχεια τον άνθρωπο στη θάλασσα, λέει το βιβλίο, να µην χάνει οπτική επαφή και συνέχεια το χέρι να δείχνει τον ΜΟΒ, ώστε να µην χαθεί καθώς γυρίζει το σκάφος. Δεν το κάναµε. Τι να δείχνεις άλλωστε δε µέσα στο σκοτάδι, αφού δεν τον βλέπεις; Το σηµαντικό ήταν ψυχραιµία και συντονισµός ενεργειών. Ο καθένας έκανε αυτό που έπρεπε. Αυτό ίσως ήταν και το κλειδί της επιτυχίας (key success factor). Ευτυχώς ο Στέλιος φόραγε pylon light, δυνατό φλας σωσίβιου, αυτόµατο αναλάµπον led, που ξεδιπλώθηκε και εξείχε πάνω από το κεφάλι του µέσα στο νερό. Μέσα στο σκοτάδι ήταν το µόνο φως που βλέπαµε συνέχεια. Το βήµα ένα ήταν όλοι να συνειδητοποιήσουν τι τρέχει και να συντονιστούν. Τώρα ακολουθεί το βήµα δυο, ποια είναι η στρατηγική διάσωσης: κάτω τα πανιά, µηχανή και αναστροφή. Υπάρχουν πολλές και διάφορες στρατηγικές, δεν υπάρχει χρόνος για συζήτηση. Αυτό είναι, αυτό κάναµε. Βήµα τρία: Επιστροφή, τον βρήκαµε, τώρα βήµα τέσσερα, το πιο επικίνδυνο: Πως ανασέρνουµε άνθρωπο από τη θάλασσα; Επειδή το σκάφος είχε µεγάλη ταχύτητα, δεν καταφέραµε µε την πρώτη προσέγγιση να τον µαζέψουµε και κάναµε άλλη µια βόλτα. Το µπαλονοµάνταρο µε καντηλίτσα που πετάξαµε ήταν κακή ιδέα, επειδή καλεί προς τα πάνω και δεν βολεύει τον άνθρωπο στη θάλασσα. Μια σκότα θα ήταν ακόµα χειρότερη λόγω του κινδύνου να µπλεχτεί στην προπέλα. Αυτό που τελικά δούλεψε ήταν το sling, µε κίτρινο επιπλέοντα κάβο. Αυτό έπιασε ο Στέλιος τη δεύτερη φορά. Με σοβαρό κυµατισµό όµως η ανάσυρση είναι πολύ επικίνδυνη µανούβρα. Μπορεί να τον πάρει το σκάφος από κάτω, µπορεί να τον χτυπήσει στο κεφάλι, και να τον τραυµατίσει σοβαρά. Μια συνταγή λέει βάζουµε έναν swimmer, µέλος του πληρώµατος µε σωσίβιο κρεµασµένο από ένα µπαλονοµάνταρο µέσα στη θάλασσα σταβέντο να τον µαζέψει. Δεν το κάναµε. Πετάξαµε το sling, το οποίο έπιασε ο Στέλιος, και τον τραβάγαµε προς την πρύµνη. Πήγαµε τρεις, ένας σε κάθε άκρη και ένας στη µέση στην πρυµνιά πλατφόρµα. Όπως σκαµπανεβαίνει το σκάφος, αυτό είναι πολύ επικίνδυνο, µην του έρθει ο καθρέφτης η άλλο κοµµάτι της πρύµνης στο κεφάλι, και τον αφήσει στον τόπο. Γι’ αυτό βγάλαµε τα µπράτσα µας όσο το δυνατόν πιο έξω, τον γραπώσαµε από µακριά και οι τρεις συγχρόνως, και τον σηκώσαµε µε φόρα µε µια απότοµη κίνηση πάνω στην πλατφόρµα. Μετά τραβώντας, αφού το κεφάλι ήταν ήδη πάνω στην πλατφόρµα, σιγά σιγά τον φέραµε πάνω. Συνοδεία κάτω, να αλλάξει και να βάλει στεγνά ρούχα. Ψηλάφηση εάν πονάει πουθενά, µόνο ένα καρούµπαλο στο κεφάλι είδαµε, και κάποιοι αµελητέοι µώλωπες στο σώµα, ισως από το µπαλονοµάνταρο. Τέλος καλά όλα καλά. Η όλη µανούβρα πήρε 17 λεπτά. Στην Άνδρο, ένα µήνα αργότερα, µας έδειξε το φακό κεφαλής που είχε σπάσει στα δυο. Η µανέλα τον χτύπησε πέφτοντας και ευτυχώς βρήκε τον φακό και όχι το κρανίο. Από τον φακό προήλθε το καρούµπαλο. Εάν δεν είχε τον φακό να τον προφυλάξει, θα είχαµε µεγαλύτερους µπελάδες. Σε όλη τη µανούβρα, χάσαµε µόνο αυτή τη µανέλα.
Τι µάθαµε: Επειδή έχουν γίνει παρόµοια περιστατικά στις αλλαγές της βάρδιας, άλλαξαν οι διαδικασίες. Δεν βγαίνει κανείς λυµένος, για να δεθεί αφού βγει. Στο τέλος της σκάλας υπάρχει γάντζος που δένεσαι πριν ανέβεις. Έτσι όταν ανέβεις, είσαι ήδη δεµένος. Το ίδιο και όταν κατεβαίνεις. Λύνεσαι από κάτω. Εάν είσαι τώρα δεµένος, και σε πάρει το κύµα, σίγουρα θα χτυπήσεις αλλά θα µείνεις ελπίζουµε τουλάχιστον δεµένος. Δεν είναι τόσο αθώα αυτή η ζώνη. Όπως έδειξε το συµβάν ακόµα και χωρίς ζώνη χτυπάς. Γι’ αυτό, ιδίως όταν δουλεύουµε στην πλώρη η στο άλµπουρο, ο δεύτερος γάντζος της ζώνης είναι πολύ κοντός ώστε να έχουµε µόνο µερικά εκατοστά ελευθέρια. Έτσι δεν θα µας επιταχύνει το κύµα η το broach και να σκάσουµε σαν καρπούζι 2-3 µέτρα πιο κάτω, η πάνω από τα ρέλια στη θάλασσα. Είµασταν όµως πολύ τυχεροί που όλο το πλήρωµα έδειξε ψυχραιµία, ετοιµότητα και έβαλε όλη του την εµπειρία σε συντονισµένη δράση.
Τα φωτάκια που έχω βάλει στα σωσίβια µου, lume-on, τα είχε και ο Στέλιος, θα ήταν σε αυτή την περίπτωση παντελώς άχρηστα, τον Στέλιο δεν θα τον βρίσκαµε µέσα στα κύµατα, εάν είχε µόνο αυτά. Γι΄αυτο σε όλα τα σωσίβια έγινε αναβάθµιση µε pylon light. Εάν τώρα πέσεις, και σε πάρει από κάτω, και βρεθείς σε θέση µε το κεφάλι κάτω από το νερό, και δεν µπορείς να αναπνεύσεις, η µπατάρει το σκάφος και σε παίρνει µαζί, η έχεις µπλέξει κάπως, σίγουρα δεν θα έχεις τη δύναµη να λυθείς. Πρέπει η ζώνη να έχει σύστηµα, όπως έχει η ζώνη του αυτοκίνητου, η τα καινούρια κρεµαστάρια στο FD, η Tornado, ώστε να µπορείς να ξεγαντζωθείς πριν πνιγείς η χτυπήσεις. Αυτό είναι το σύστηµα HRS (Harness Release System), που έχουν τα µοντέρνα σωσίβια, και τα κρεµαστάρια (hiking harness). H κακιά ώρα δεν είναι κάτι απόµακρο, ούτε επιστηµονική φαντασία, καιροφυλακτεί και πρέπει να είµαστε συνέχεια και έτοιµοι και να ξέρουµε τι να κάνουµε. Ο επιπλέον εξοπλισµός, λίγα κατοστάρικα παραπάνω, είναι αµελητέο κόστος µπροστά στο βάρος και την ευθύνη να χαθεί κάποιος. Οι δάσκαλοι πρέπει να είναι παράδειγµα προς µίµηση και όχι «δεν βαριέσαι εγώ είµαι έµπειρος και άτρωτος, δεν πέφτω, δεν χρειάζεται να δεθώ». Το έχω ακούσει και αυτό! «Εγώ δεν πέφτω», αλλά άµα πέσεις ποιος θα σε έχει στη συνείδηση του οεο; Και το κερασάκι, έπεσε για ύπνο στο κατάστρωµα νύχτα χωρίς ζώνη. Ευτυχώς η Άλκηστη κρυφά πέρασε τη ζώνη στο lifeline.. Έχουν πέσει και δάσκαλοι και έχουν χαθεί και ευτυχώς οι αρχάριοι µαθητές κατάφεραν να φέρουν το σκάφος σε λιµάνι.
Άλλα gadgets: ΜΟΒ AIS beacon. Το έχουµε, αλλά πρέπει αυτός που είναι στο σκάφος να είναι εκπαιδευµένος, να κατεβεί στον χάρτη, και να καθοδηγεί τον τιµονιέρο. Δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται. Έχουµε βέβαια και MOB κουµπακι στα όργανα, το πατήσαµε µεν, αλλά δεν το κοιτάξαµε δε. Έτσι αποθηκεύεται το στίγµα GPS του συµβάντος, ώστε να µπορέσουµε να επιστρέψουµε εκεί. Φυσικά µε ρεύµα και ισχυρό άνεµο πρέπει να υπολογίσουµε και την ξεπεσούρα (drift), αλλά δεν χρειάστηκε. Επίσης mayday call, δεν είχαµε τον χρόνο, ούτε αυτό κάναµε. Μόνο µετά το αίσιο τέλος, ανέφερα στο Ολυµπία Ράδιο: «successful recovery of man over board». To άκουσαν κάποιοι συναθλητές και πάγωσαν, µάθαµε αργότερα. Τώρα αν χαθεί κάποιος χωρίς φως, χωρίς στίγµα, νύχτα, καλούµε βοήθεια και αρχίζουµε σάρωση της θάλασσας. Οι πιθανότητες να βρεθεί είναι πολύ µικρές… περιµένοντας το φως της ηµέρας, θα βρεθεί; Με ελικόπτερο; Εάν δεν έχει παγώσει. Η υποθερµία ακόµα και στο Αιγαίο το καλοκαίρι µε 25 βαθµούς νερό είναι σηµαντική. Δεν τη βγάζεις το 24ωρο στη θάλασσα, για να µην πω τη νύχτα.
Τελική παρατήρηση, ούτε ψύλλος στον κόρφο µας! Εξάσκηση και στις υπόλοιπες µανούβρες έκτακτης ανάγκης συνέχεια, τήρηση διαδικασιών και εµπειρία πληρώµατος κάνουν την ιστιοπλοΐα ευχάριστη και ασφαλή εµπειρία.
